bron: natuurbericht.nl

Na een afwezigheid van ruim 20 jaar zijn in de zomer van 2014 weer Purperslakken in de monding van de Westerschelde aangetroffen. Omstreeks 1980 ging de populatie Purperslakken op de Nederlandse kust sterk achteruit. Vanaf 1991 zijn ze in de monding van de Westerschelde niet meer gevonden. Oorzaak hiervoor was het gedurende veertig jaar grootschalig gebruik van de gifstof tributyltin (TBT) in aangroeiwerende verf op scheepsrompen. In 1993 kwam er een gedeeltelijk en in 2008 een geheel verbod op het gebruik van TBT. Pas deze zomer zijn er weer Purperslakken in de monding van de Westerschelde aangetroffen.

Purperslakken (Nucella lapillus) zijn net als heel veel andere zeedieren zeer gevoelig voor tributyltin (TBT). Deze gifstof werd gedurende veertig jaar grootschalig gebruikt in de scheepsindustrie als aangroeiwerende verf op scheepsrompen. TBT veroorzaakt onder andere een geslachtsverandering bij Purperslakken. De vrouwtjes ontwikkelen externe mannelijke geslachtsorganen waardoor ze niet meer kunnen paren en zich dus ook niet meer voortplanten. Dit fenomeen staat in de literatuur bekend als imposex. Door de toepassing van TBT is vanaf 1980 de populatie Purperslakken in vooral de Zeeuwse Delta sterk achteruitgegaan en is de soort sindsdien lokaal nagenoeg uitgestorven.

Purperslakken vertonen diverse kleurschakeringen op de schelp, Oosterschelde (foto: Peter H van Bragt)

In 1993 kwam in de Europese Unie een verbod op de toepassing van TBT op bootjes tot 25 meter lengte. In 2008 kwam er een totaalverbod op het gebruik van TBT. Op veel plaatsen in de Zeeuwse Delta heeft de Purperslak zich weer snel gevestigd en zijn er sindsdien al weer jaren gezonde populaties Purperslakken aangetroffen.Onder andere door de intensieve scheepsvaart en scheepsindustrie is er in het verleden in de monding van de Westerschelde veel TBT in het milieu terecht gekomen. TBT wordt slechts langzaam afgebroken en kan zeer lang in het milieu aanwezig blijven. Van het gebied Breskens, Vlissingen, Ritthem zijn tot 1991 waarnemingen van Purperslakken bekend. Daarna is de soort hier gedurende 24 jaar niet meer teruggevonden.In Spirula nr. 400 (sept/okt 2014), het tweemaandelijks correspondentieblad van de Nederlandse Malacologische Vereniging zijn de eerste recente waarnemingen van de Purperslak bij de Oranjemolen in Vlissingen gepubliceerd. Er is hier in juni en juli 2014 een populatie van duizenden Purperslakken aangetroffen met eikapsels. Gezien dit aantal en het feit dat Purperslakken pas na twee jaar geslachtsrijp zijn zit deze populatie hier al tenminste enige jaren. Ten westen van de Buitenhaven van Vlissingen en bij Ritthem zijn deze zomer nog geen Purperslakken aangetroffen. Er zijn nog geen recente waarnemingen van Breskens.

Eikapsels van Purperslakken bevatten tot 600 eitjes per urntje, Oosterschelde (foto: Peter H van Bragt)

Purperslakken kunnen tot 45 millimeter groot en tot 6 jaar oud worden. De soort leeft op hard substraat (zoals stenen) in het intergetijdegebied tot vlak onder de laagwaterlijn. Op veel duikplaatsen in de centrale en westelijke Oosterschelde kan de Purperslak ondiep door sportduikers aangetroffen worden. De Purperslak is een actieve jager die zich vooral voedt met zeepokken en kleine mossels. De eikapsels zijn karakteristieke gele flesvormige urntjes met tot 600 eitjes.

Purperslakken in het intergetijdengebied vallen droog bij laagwater (foto: Peter H van Bragt)

Hoewel er een ban is op het gebruik van TBT, wordt deze gifstof nog steeds gebruikt in landen waar de handhaving van het verbod en de controle daarop slecht is geregeld. Het kan tot 30 jaar duren voordat TBT uit het milieu is verdwenen. In 2007 werden op diverse plaatsen langs de Nederlandse kust nog veel vrouwelijke Purperslakken met imposex aangetroffen. Vanaf 2010 zijn door dijkwerkzaamheden, het gebruik van gietasfalt als dijkbekleding en zandsuppletie op veel plaatsen de Purperslakpopulaties weer afgenomen. Lang geleden werd uit Purperslakken een kleurstof gewonnen die voorbehouden was voor het paars verven van de mantels van Romeinse keizers en andere hoogwaardigheidsbekleders. De naam Purperslak is afgeleid van deze kleurstof.

Tekst en foto’s: Peter H van Bragt, Stichting ANEMOON

Referentie: Faasse, M. (2014) Herstel van de Populatie Purperslakken Nucella lapillus (Linnaeus, 1758) in de Westerscheldemonding. – Correspondentieblad Nederlandse Malacologische Vereniging 400: 167.

Bericht uitgegeven door Stichting ANEMOON op zondag 9 november 2014