Zee-egels en zeesterren hebben een gemeenschappelijk bouwplan. Een van de karakteristieke kenmerken daarvan is dat zij allen een vijfstralige symmetrie bezitten. Bij alle Nederlandse zeesterren heeft dit tot gevolg dat ze allemaal vijf armen bezitten. Of zijn er meer………?

Op de Nederlandse kust komen zes soorten zeesterren voor. De grootste en zeer algemene soort is de Gewone zeester, Asterias rubens. Wie kent hem niet. Hij kan tot circa 50cm groot worden en komt algemeen in al onze kustwateren voor. Sportduikers komen hem tegen bij elke duik die ze in zout water maken. Ook spoelen deze oranje zeesterren, zeer regelmatig aan op het strand. Dus voor strandjutters en –wandelaars is het ook een bekende verschijning. 

Zeester, Asterias Rubens, met vijf armen, Oosterschelde 2008 (foto: Peter H. van Bragt) 

Maar met algemeen voorkomende en hele gewone soorten kan de natuur ons soms toch aangenaam verrassen. Heel af en toe worden er Gewone zeesterren gevonden met ZES armen. 


Zeester, Asterias Rubens, met zes armen, Oosterschelde 2008  (foto: Peter H. van Bragt)

Een foutje van de natuur? Nog zeldzamer zijn waarnemingen van zeesterren met ZEVEN armen. 


Zeester, Asterias Rubens, met zeven armen, Oosterschelde 2008 (foto: Peter H. van Bragt)

In de literatuur zijn zeldzame exemplaren met acht armen vermeld. En op 2 november 2008 hebben sportduikers een uiterst zeldzame en daarmee hele bijzondere zeester gevonden. In de Oosterschelde, aan de noordzijde van de Zeelandbrug, hebben Rob Maller en buddy Eric van Andel een Gewone zeester met NEGEN armen gefotografeerd. Voor zover nu bekend is bij de Stichting Anemoon zijn daar nog niet eerder meldingen van gemaakt.


Zeester, Asterias Rubens, met negen armen, Oosterschelde 2008 (foto: Rob Maller)

Hoe kunnen we deze zeldzame afwijkende zeesterren verklaren? Zeesterren kunnen makkelijk ten prooi vallen aan jagers zoals krabben. Bij een aanval is het mogelijk dat een dier het overleeft en slechts één of enkele armen verliest. Vervolgens kunnen de verloren armen vervangen worden door nieuwen. Bij die regeneratie kan het voorkomen dat er twee, in plaats van één arm, terugkomen op de plaats waar er slechts één verloren is gegaan. Zo ontstaat er een zeester met zes armen. Meestal zijn die geregenereerde armen kleiner en afwijkend van vorm ten opzichte van de originele armen waar hij of zij mee geboren is. Op de foto van de negenarmige zeester is één zo’n afwijkende arm te zien. Maar er zijn waarschijnlijk ook genetische mutaties die er voor zorgen dat Gewone zeesterren met meer dan vijf armen worden geboren. In deze gevallen zijn alle armen gelijk van grootte. Zo worden er ook wel eens zeesterren met vier armen gevonden. Deze bijzondere zeester is mogelijk het resultaat van zowel een mutatie als foutieve regeneratie van verloren armen.. Het is opvallend dat wij nog geen waarnemingen hebben ontvangen van de andere soorten Nederlandse zeesterren met een afwijkend aantal armen. Mogelijk komt dit omdat ze minder opvallen, zijn bij die soorten mutanten nog zeldzamer, of is hun regeneratie vermogen beter georganiseerd?Heeft iemand een foto van een achtarmige zeester beschikbaar, zodat we deze serie compleet kunnen maken? Nieuwe waarnemingen, vragen of opmerkingen van deze soort of andere organismen zijn van harte welkom op het zoutwaterforum of facebook.

Tekst: Peter H. van Bragt, stichting Anemoon
foto's: Peter H. van Bragt en R. Maller