Bericht uitgegeven door Stichting ANEMOON op zondag 13 oktober 2013

De Veranderlijke steurgarnaal is een kleine en onopvallende garnaal die overal langs onze kust te vinden is. Hij is vooral onopvallend omdat hij in staat is zijn lichaamskleur aan te passen aan de ondergrond waar hij zich op dat moment bevindt. Maar het meest opmerkelijke fenomeen van deze garnaal is dat hij ’s nachts zijn pyjama, een nachtkleed aantrekt. Dan veranderen veel exemplaren in een specifieke licht turkooisachtige blauwe kleur. Waarom ze een nachtkleed aantrekken is ons niet bekend. De kleurveranderingen zijn het resultaat van een combinatie van visuele prikkels en hormonale functies.

De Veranderlijke steurgarnaal (Hippolyte varians) doet zijn Nederlandse en wetenschappelijke naam eer aan. Afhankelijk van de ondergrond waar de garnaal zich bevindt, kan hij zijn lichaamskleur aanpassen. Hele jonge individuen zijn nog transparant, maar als ze volwassen worden zijn ze in staat om uit een groot scala van kleuren de best camouflerende kleur te kiezen en zich daarmee te tooien. Op de geel kleurige Geweispons treffen we vaak licht- tot donkergele exemplaren aan. Op bruinwieren zijn ze bruin. Op groenwieren vinden we knalgroene exemplaren. En in fijn vertakte hydropoliepen of wiertjes is de pigmentering met een roodbruine beadering ook aan de ondergrond aangepast.

Veranderlijke steurgarnaal uit de Groenwierzone, Oosterschelde (foto: Peter H van Bragt)

De dieren zijn honkvast. Als ze zich ergens hebben gevestigd, er voldoende voedsel kunnen vinden en er voldoende soortgenoten aanwezig zijn voor een eventuele voortplanting zullen ze niet snel een andere plaats opzoeken. Mocht dat wel gebeuren dan zijn ze in staat om binnen enkele dagen hun lichaamskleur hier opnieuw aan aan te passen.

Veranderlijke steurgarnaal op Geweispons, Oosterschelde (foto: Peter H van Bragt)

De veranderlijke steurgarnaal is dus niet in staat om zoals bijvoorbeeld een kameleon dat doet, binnen enkele seconden zijn lichaamskleur aan te passen. Toch kan hij dagelijks zijn camouflagekleur veranderen met een nachtkleed. Het lijkt dan of hij een pyjama aantrekt. Bij het vallen van de avond verliest de garnaal zijn camouflage en wordt hij binnen enkele uren een half doorzichtige garnaal met een lichte turkooisachtige blauwe tint. Hij doet dit door zijn chromatoforen, de pigmentcellen, samen te trekken tot kleine puntjes.

Veranderlijke steurgarnaal in nachtkleed, Oosterschelde (foto: Peter H van Bragt)

Het garnaaltje is in staat om zijn lichaamskleur aan de ondergrond aan te passen door een combinatie van visuele prikkels en hormonen die in de basis van de oogsteel worden geproduceerd. Deze hormonen kunnen de chromatoforen samentrekken en de aanmaak van pigmenten met een aangepaste kleur bewerkstelligen.

Veranderlijke steurgarnaal in fijn vertakt bruinwier (foto: Peter H van Bragt)

Volwassen Veranderlijke steurgarnalen zijn circa 18 tot 32 millimeter lang. Ze zijn onder andere te herkennen aan een enkele tand vlak boven de ogen op het rostrum. Dit is de puntvormige stekel op de punt van de kop. Van de vijf paar poten is het voorste paar kort, het tweede paar langer en dun en de andere drie paren zijn lang en stevig en gelijk van vorm. Naast de opmerkelijke kleuren is de rug van de garnaal regelmatig versierd met een brede witte lengtestreep. Deze garnaal eet kleine kreeftachtigen, wormen, wieren en organisch afval. De soort wordt niet voor consumptie gevangen of aangeboden. Het is een typische West-Europese soort die voorkomt tot op een diepte van 150 meter, van zuidelijk Noorwegen tot Spanje en in de Middellandse Zee, bij de Britse eilanden en de Azoren. In de Zeeuwse Delta is het een algemene soort die het gehele jaar door sportduikers kan worden aangetroffen. Hoewel bij mensen het gebruik van een klassieke pyjama steeds minder wordt, is het leuk om te zien dat deze kleine garnaal daar nog steeds dankbaar gebruik van maakt.

Tekst en foto’s: Peter H van Bragt, Stichting ANEMOON