Japanse zeepbelschelp (Haminoea japonica)

Mariene huisjesslak. Slakken bruinachtig, tot 20 mm. Schelp deels door mantelflappen van het lichaam bedekt. Achter op de kop twee lange, platte kopaanhangsels. Slakkenhuis tot 13 mm, zeer dun en opgeblazen. Bijna kleurloos, vuilwit, soms wat hoornachtig. De laatste winding sluit de voorgaande in. Mondopening groot, naar boven smaller wordend. Oppervlak glad, met alleen groeilijnen. Het lichaam kan niet geheel in de schelp worden teruggetrokken. Sinds 2018 in het Veerse Meer bij Wolphaartsdijk, mogelijk ook elders. Exoot uit (o.a.) Japan.

Niet te verwarren met Nederlandse inheemse soorten. Er zijn in Europa wel enige Haminoea-soorten. Daarvan zijn de ‘hazenoren’ korter dan van de gevonden soort en ook de tandjes op de rasptong (radula) in de mond van het dier zijn anders.

Afmetingen: Schelp tot 13 mm, dier tot 20 mm.
Schelpkleur: De schelp is bij levende dieren vrijwel kleurloos, leeg gevonden schelpen zijn vuilwit of soms wat hoornachtig bruin.
Schelpvorm: Slakkenhuis dun, bol opgeblazen, de laatste winding sluit de voorgaande in. De mondopening is groot, wordt naar boven smaller en beslaat de hele hoogte van het huisje.
Sculptuur: glad, alleen groeilijnen.
Overig: De schelpen zijn zo dun dat ze makkelijk kapot gaan.

Dier: De dieren zijn overwegend bruinachtig, met donkere en lichte vlekjes. De twee ogen boven op de kop liggen in een ongepigmenteerd veld. Het lichaam is in verhouding groot: het dier kan het niet volledig binnen de schelp terugtrekken. Als de slak rondkruipt, wordt de schelp opzij en aan de achterkant deels, maar niet volledig, door mantelflappen van het lichaam bedekt. Aan de achterzijde van de kop rusten de twee lange, platte kopaanhangsels als ‘hazenoren’ op de schelp.

Zeepbelslakken leven in zachte bodems. Voor de voortplanting lijken ze in de zomer en het najaar naar ondieper water te trekken om daar massaal eipakketjes op wieren en andere steviger ondergronden af te zetten.

Het oorspronkelijke gebied van voorkomen ligt in oost-Azië, Japan en omstreken. De soort is eind vorige eeuw in Europa terechtgekomen (Italië, Spanje en Frankrijk). De dieren zijn beter bestand tegen lage wintertemperaturen en kunnen, in tegenstelling tot de inheemse Europese soorten, ook in Nederland overleven. Hoewel de vindplaats bij Wolphaartsdijk momentel de enige bekende is, mag worden aangenomen dat de verspreiding al ruimer is en dat de soort al langer in Nederland leeft. In 2014 werden al eens twee stukjes van een schelp gevonden aan de buitenkant van de Brouwersdam, waarmee de Grevelingen afgedamd is. Het is meestal onmogelijk zeepbelslakken exact op naam te brengen op basis van schelpfragmentjes.

In juni 2018 werden opeens duizenden exemplaren van een zeepbelslak (Haminoea) waargenomen in het Veerse Meer bij Wolphaartsdijk. Nederland heeft geen inheemse zeepbelslakken. Het kon dan ook niet anders dan om een geïntroduceerde soort gaan. Er zijn wel enkele Europese inheemse soorten, onder andere in Groot-Brittannië en Frankrijk, maar die bleken het niet te zijn. Om de slakken op naam te brengen zijn onder meer de radulatanden nauwkeurig onder een microscoop bekeken. Het bleek te gaan om een niet-Europese soort, die eind vorige eeuw in Europa is terechtgekomen. Het oorspronkelijke gebied van voorkomen ligt in oost-Azië, Japan en omstreken. Deze soort lijkt beter bestand tegen lage wintertemperaturen dan de inheemse Europese soorten.

Faasse, M., 2018. Haminoea japonica Pilsbry, 1895 (Gastropoda: Cephalaspidea): new to the Netherlands. Spirula 416: 16-19.

Faasse, M. & R.H. de Bruyne, 2018. Vier nieuwe weekdieren in Nederland; introductie van de Japanse zeepbelslak. Nature Today-natuurbericht, 23 september 2018.

RHB en IvL (sept. 2018)

Commentaar