[Extra bij exoten: gegevens over invasiviteit en impact; situatie 2014]

Status in Nederland
Een reeds gevestigde, algemeen voorkomende, in potentie invasieve soort. Leeft autochtoon in Zeeland, Groningen, Friesland.

Oorsprong en introductie
Gebied van oorsprong: Noordelijke Pacifische Oceaan.
Leefwijze: Mariene habitats op hard substraat, Estuaria en brakwatergebieden.
Introductie en -wijze: Eerste melding in 1970-1974. De soort is ongewild en onbewust ingevoerd, vermoedelijk door toedoen van de mens. In de Limjord en mogelijk Nederland wordt eerder gedacht aan aanvoer en verspreiding via de visserij/aquacultuur uit gebieden waar de soort eerder is geïntroduceerd, dan als aangroei aan de romp van schepen.

Impact
Belangrijkste factoren: Voedsel- en ruimteconcurrentie.
Ecologische impact: Omdat het en relatief grote soort betreft bestaat de impact behalve uit het overgroeien van andere organismen en het concurreren voor voedsel en ruimte, ook uit het feit dat de dieren als substraat dienen voor andere fouling-organismen om zich op te vestigen. Dit is met name het geval voor voor andere invasieve tunicaten. Buiten Nederland zijn dichtheden van 1000 of meer individuen per m² gemeld (Minchin & Duggan, 1988). Met name in de Oosterschelde komen plaatselijk enorme dichtheden voor verspreid over een aanzienlijke deel van het substraat. Eventuele economische impact: De soort kan een grote hinder zijn voor de aquacultuur, met name in kweekgebieden voor de Mossel Mytilus edulis. De soort hecht zich in grote klompen aan pontons, schepen en apparatuur en hangcultures. De Japanse zakpijp kan echter ook andere foulingsoorten beconcurreren. De dieren maken deel uit van de foulinggemenschap op de rompen van schepen en in havens. Uit Nederland zijn geen exacte gegevens bekend over de economische impact op inheemse organismen.

Mate van invasiviteit
De Japanse knotszakpijp is een zeer adaptieve soort met een brede temperatuur-range (koud gematigd - warm gematigd) -2º C tot 26,6º C). De dieren komen bij diverse zoutgehalten leven (Polyhalien-Euhalien). de soort is hermafrodiet en kan zich zowel sexueel als asaxueel voortplanten en is in staat tot zelfbevruchting. Behalve dat de ondergrond stevig dient te zijn dient te zijn, worden geen eisen aan het substraat gesteld.

Verspreiding en -snelheid
Voor het eerst geïntroduceerd in Europa in 1953 (Plymouth, mogelijk als aangroei op oorlogsschepen die terugkwamen van de oorlog in Korea). In de Deense Limfjord was de soort hoogstwaarschijnlijk geïntroduceerd met oesterbroed, hetgeen ook het geval kan zijn in Nederland. Invoer met ballastwater is ook mogelijk en gesuggereerd voor Canada (Jensen, 2010).
De soort is voor het eerst in Nederland aangetroffen in 1974 bij Den Helder en in de Oosterschelde (Huwae, 1974). Binnen een paar jaar waren grote delen van de Oosterschelde en het Grevelingenmeer gekoloniseerd (Buizer, 1983, Leewis et al., 2005). Ook het Waddengebied is deels gekoloniseerd (Gittenberger et al., 2009), met plaatselijk algemene voorkomens, met name in havens.

• Jensen, K. R. 2010. Invasive Alien Species Fact Sheet - Styela clava -From: Identification key to marine invasive species in Nordic waters – NOBANIS www.nobanis.org (acc. 19/06/2014).
• Leewis, R., D. Willemse, P. Sloof-Spijker & C. Jacobusse. (red.), 2005. Zeefauna in Zeeland. Fauna Zeelandica. Deel 1. Sponzen, Neteldieren en Ribkwallen, Wormen, Tentakeldieren, Stekelhuidigen en Zakpijpen. Stichting Het Zeeuwse Landschap. 207 p.
• Minchin, D. & Duggan, C.B. 1988. The distribution of the exotic ascidian, Styela clava Herdman, in Cork Harbour. Irish Naturalists Journal 22: 388-393.
• Buizer, D.A.G., 1983. De Nederlandse zakpijpen (Manteldieren) en mantelvisjes. Tunicata, Ascidiacea en Appendicularia. Wetenschappelijke Wetenschappelijke Mededelingen van de Koninklijke Nederlandse Natuurhistorische Vereniging 158: 1-42.
• Huwae, P.H.M., 1974. Styela clava Herdman, 1882, (Tunicata Ascidiacea) nieuw voor Nederland. Zeepaard 34: 28.

Brendan Oonk, april 2015
(IvL juni 2015)

Commentaar