Stekelrog

Soorten

Huidige artikelen | Archieven | Zoek

Stekelrog

Raja clavata

Linnaeus, 1758

Grevelingen, Dreischor Gemaal, 13-05-2017 (bron: Joseph Keller)

Zoekbeeld

Mariene vissoort. Sterk afgeplat, breed-ruitvormig lichaam met twee aan de kop vergroeide, vleugelvormige borstvinnen. Staart lang en spits. Mannetjes 50-70 cm, vrouwtjes 80-110 cm (tot 120 cm). Rug variabel, lichtgrijs tot donkerbruin, met donkere of lichtere, al dan niet omrande (oog-)vlekken en kleinere stipjes. Buikzijde crèmewit. Bij verstoring soms zeer donker. De staart is vaak gestreept met bruine dwarsbanden. De huid is ruw, bezet met stekels. Grootste stekels midden op de lichaamsschijf in een lange rij die tot het einde van de staart loopt. Op de staart meestal drie rijen stekels. Vooral bij vrouwtjes zijn de stekels groter en aan de basis gezwollen. Bij volgroeide vrouwtjes vaak ook stekels aan de onderzijde van de borstvinnen. Aan de buikzijde zitten de mond, neusgaten en vijf paar kieuwspleten. Ogen aan de bovenzijde, voor op de kop, evenals de spuitgaten of ademopeningen (spiraculi). Op de staart achteraan twee korte rugvinnen. Staartvin klein, afgerond en min of meer spatelvormig. Achteraan de lichaamsschijf, tegen de staartbasis aan, twee afgeplatte buikvinnen. Tussen deze vinnen en de brede borstvinnen zitten aan beide kanten twee feitelijk ook tot de buikvinnen behorende, lobvormige, op pootjes lijkende uitsteeksels. Hiermee 'lopen' (punteren) de roggen over de zeebodem en kunnen ze zich ook snel gedeeltelijk omdraaien om een prooi te grijpen. In Nederlandse ooit algemeen, nu zeldzaam.

Te verwarren met

Lijkt het meest op de Blonde rog Raja brachyura. Daarnaast zijn er ook overeenkomsten met de Kleinoogrog Raja microocellata en de Gevlekte Rog Raja montagui.

Kenmerken

Afmeting: De gemiddelde afmeting van mannetjes ligt tussen de 50 en 70 cm, van vrouwtjes tussen 80-110 cm (maximaal 120 cm).
Kleur: Rugzijde variabel van kleur, van lichtgrijs of geelbruin tot donkerbruin, met donkere of juist lichtere, al dan niet omrande (oog-)vlekken en kleinere stipjes. De buikzijde is licht, meestal crèmewit. Bij verstoring kunnen de dieren zeer donker, tot bijna zwart worden. De staart is vaak gestreept met bruine dwarsbanden.
Vorm: Sterk afgeplat, breed-ruitvormig lichaam. De zijkanten bestaan uit de twee zeer grote, aan de kop vergroeide, vleugelvormige borstvinnen. De staart is lang, spits en loopt puntig toe. Aan de buikzijde zitten de mond, neusgaten en vijf paar kieuwspleten. De ogen zitten aan de bovenzijde, voor op de kop, evenals de spuitgaten of ademopeningen (spiraculi).
Huid/Stekels: De huid is ruw, bezet met stekels. De grootste stekels zitten midden op de lichaamsschijf en vormen een lange rij die tot het einde van de staart loopt. Op de staart staan nog meer stekels, meestal zijn er drie rijen. Sommige stekels, met name die van volgroeide vrouwtjes, zijn sterk ontwikkeld en aan de basis gezwollen. Bij volgroeide vrouwtjes kunnen ook stekels aan de onderzijde van de borstvinnen zitten.
Vinnen: Op de staart staan achteraan twee korte rugvinnen. De staartvin zelf is klein, afgerond en min of meer spatelvormig. Achteraan de lichaamsschijf, tegen de staartbasis aan, zitten twee afgeplatte buikvinnen, die min of meer deel uitmaken van de lichaamsschijf. Tussen deze vinnen en de brede borstvinnen zitten aan beide kanten twee feitelijk ook tot de buikvinnen behorende, lobvormige, op pootjes lijkende uitsteeksels. Hiermee 'lopen' (punteren) de roggen over de zeebodem en kunnen ze zich ook snel gedeeltelijk omdraaien om een prooi te grijpen.
Tanden: De tanden van het mannetje zijn scherper dan die van het vrouwtje. In beide kaken zitten minder dan 60 rijen eenpuntige tanden, meestal 36 - 44 in de bovenkaak.

Habitat en ecologie

Stekelroggen leven in onze streken op zand- en slikbodems op diepten tussen 20 en circa 300 meter (elders tot 577 m). Ze liggen op de zeebodem te wachten op een passerende prooi. Deze bestaat uit ongewervelde bodembewoners (kreeftachtigen, weekdieren, kleinere vissen als zandspiering). De voorplantingstijd ligt in het voorjaar. Zoals alle Rajidae zijn de dieren ovipaar, de eieren worden inwendig bevrucht waarna er op de zeebodem eierkapsels worden afgezet, waarin steeds één embryo tot ontwikkeling komt. De vrouwtjes zetten per jaar enkele tientallen eikapsels af (50 tot circa 150). Na 4-5 maanden komen de miniroggen ter wereld, met afmetingen van circa 10-12 cm. (Zie voor de vorm van de eikapsels de aparte beschrijving.)

Leefwijze Deze dieren liggen meestal op de zeebodem te wachten op een passerende prooi. Ze zijn nagenoeg onzichtbaar dankzij hun camouflage. Verspreiding en leefgebied Deze kraakbeenvis komt voor in ondiep water met modder- en zandbodem, onder andere in de Atlantische Oceaan, de Middellandse Zee en Zwarte Zee.

Areaal en verspreiding

Noordoostelijke Atlantische Oceaan, vanaf Norwegen, de Oostzee, Skagerrak, Kattegat, de Britse eilanden en de Noordzee, tot Namibië, de Middellandse Zee, het zuidwestelijk deel van de Zwarte Zee. Mogelijk nog verder verspreid. Langs de Nederlandse kust vroeger algemeen, ook in de kustzone. Als gevolg van visserij tegenwoordig zeldzaam en teruggetrokken naar stenige gebieden in dieper water. Stekelroggen zijn in veel openbare aquaria te bezichtigen en worden soms zelfs in open 'aaibakken' gehouden.

Trends

Bedreigingen/bescherming:
Stond in 2004 op de Nederlandse Rode Lijst (categorie 'Kwetsbaar'. In 2015 aangepast naar categorie 'Bedreigd'. Niet als bedreigd op de internationale Rode Lijst van de IUCN, echter wel als 'Near threatened' (Gevoelig) opgenomen. Geen vermelding met minimummaat in de Visserijwet. Voor vissers geldt geen terugzetverplichting.

Literatuur

Heessen, H. J. L., Daan, N., & Ellis, J. R., 2015. Fish atlas of the Celtic Sea, North Sea, and Baltic Sea. Wageningen: Wageningen Academic Publishers.
Cadeé, M., 2015. Workshop eikapsels. stichting ANEMOON.
Meyling, A.G., 2014. Herkennen van eikapsels van haaien en roggen. Zoekbeeld 4(1), 17- 20.
Meyling, A.G., 2009. Eikapsels van roggen, zeldzamer dan ooit. De Levende Natuur, 110(6), 261-262.