Samengedrukte erwtenmossel

Soorten

Huidige artikelen | Archieven | Zoek

Euglesa compressa

Prime, 1852

Samengedrukte erwtenmossel (foto: Ton van Haaren)

Zoekbeeld

(Erwtenmossels zijn voor niet-kenners nogal lastig van elkaar te onderscheiden). Kleine, matig stevige schelpen. 2-2,5 mm (zelden tot 3,5). Wit tot geelwit. Driehoekig indien volwassen, meer rond-ovaal indien jong. Rondom de top (umbo) zit een opstaande, relatief dikke, ronde richel (plica). Verder sculptuur bestaat uit vage groeilijnen. Het grootste deel van het schelpoppervlak heeft een hoge dichtheid aan kleine gaatjes (poriën). In 1993 voor het eerst in Nederland, pas onlangs (2018) als aparte - exotische - soort herkend. Inmiddels op veel plaatsen in onze zoete binnenwateren aanwezig.

Te verwarren met

Andere erwtenmossels, met name door de driehoekige vorm en de plica op de top, met de driehoekige erwtenmossel Euglesa supinum. Een plica op de top hebben ook E. henslowana en O. moitessierianum. Bij E. compressa is de plica dikker en ronder. Ook de poriën (gaatjes) op de schelp zijn wijder verspreid over het schelpoppervlak en liggen verder uiteen.

Kenmerken

Afmetingen: 3,5 x 2 mm (meestal kleiner, ca. 2-2,5 mm)
Schelpkleur: Wit of geelwit.
Schelpvorm: Jongere exemplaren zijn ovaalrond, volgroeide exemplaren meestal min of meer driehoekig. Top achter het midden, iets naar achteren neigend.
Sculptuur: Rondom de top (umbo) zit een zogenaamde plica, een opstaande richel die vergelijkbaar is met een spoiler op een raceauto. Daarnaast alleen min of meer regelmatige groeilijnen. Er is een hoge dichtheid aan poriën die als kleine gaatjes over vrijwel de gehele schelp zichtbaar zijn. (Bij andere soorten zitten de poriën voornamelijk rond de umbo).
Slot: In de rechterklep 2 voorste laterale tanden, 1 cardinale tand, en 2 achterste laterale tanden; in de linkerklep 1 voorste laterale tand, 2 cardinale tanden, en 1 achterste laterale tand. De elastische slotband ligt áchter de umbo in de ligamentgroeve.
Binnenzijde schelp: De mantellijn is vaak nauwelijks waarneembaar. Er is hoogstens een zeer ondiepe, flauwe bocht De 2 spierindruksels verschillen weinig van elkaar.

Opmerking: De Nederlandse naam volgt de wetenschappelijke naam (compressa = samengedrukt)

Habitat en ecologie

De Samengedrukte erwtenmossel komt vooral voor in grote rivieren en bewegende wateren als kanalen, laaglandrivieren en grote plassen. In Nederland werden de eerste exemplaren ontdekt in de Rijn-Maasdelta, waar ze nu nog steeds zeer algemeen voorkomen. Het dier verspreid zich via de grote rivieren naar het achterland. Inmiddels is de soort al van veel plaatsen uit ons land bekend.
Hoewel sommige erwtenmossel-soorten actief met hun voet kunnen rondkruipen, leven de meeste dieren ingegraven in de bodem. Alleen de achterzijde steekt dan boven het substraat uit. Ze voeden zich door water aan te zuigen en daaruit de voedseldeeltjes te filteren. De dieren zijn tweeslachtig (hermafrodiet) en de eieren komen in een broedzak in het moederdier tot ontwikkeling (ovovivipaar). Ei- en zaadcellen worden in het water afgegeven (kruisbestuiving) maar ook zelfbevruchting is mogelijk. Gewoonlijk worden erwtenmossels niet ouder dan een jaar.

Areaal en verspreiding

Euglesa compressa is oorspronkelijk beschreven van Massachusetts en heeft een wijde verspreiding in Noord-Amerika, Canada en Mexico. In Europa voor het eerst ontdekt in 1940 in Noordoost-Duitsland. Later ook in de Elbe bij Hamburg (1961) en recenter in Frankrijk (1989) en Nederland (1993). Ook Polen behoort tot het Europese verspreidingsgebied.
In Frankrijk komt de soort inmiddels algemeen voor in de grote rivieren Saône, Seine, Rhône en Rijn en in Polen in de Oder. Ook in Duitsland en Nederland inmiddels al wijd verspreid.

Nadere informatie

Euglesa compressa is een niet-inheemse soort uit noord-Amerika. In Europa worden voor het eerst exemplaren ontdekt in 1940 in Noordoost-Duitsland. Later ook in de Elbe bij Hamburg (1961). Het vermoeden bestaat dat hier de eerste introductie in Europa heeft plaatsgevonden. Waarschijnlijk is er later, relatief kort geleden, een tweede introductie geweest in Frankrijk of Nederland.

Wijze van introductie
De soort is zeer waarschijnlijk met scheepvaart in Europa geïntroduceerd, waarna de dieren zich door het verbinden van stroomgebieden met kunstmatige kanalen vervolgens wijd konden verspreiden.

Historie en naamgeving
In Europa (en Nederland) is de Samengedrukte erwtenmossel lang niet herkend als zelfstandige (exotische) soort. Halverwege de vorige eeuw concludeerde de Nederlandse erwtenmossel-specialist Hans Kuiper al dat sommige in Duitsland verzamelde exemplaren nogal sterk van de bekende Europese soorten afweken. Geruime tijd werden ze aangeduid als vormvariëteit van een andere erwtenmossel: de Doffe erwtenmossel Pisidium casertanum. Ze werden tot een vormvariëteit dan wel tot een ondersoort van deze soort gerekend onder de naam Pisidium (Cymatocyclas) casertanum plicatum Zeissler, 1972.

Voorkomen in Nederland
In 1993 werd deze vorm voor het eerst in Nederland gevonden. Later kwamen Franse onderzoekers er achter dat ze ook al sinds 1989 in de Franse rivieren zaten. Genetisch onderzoek bij Nederlandse en Franse individuen toonde onlangs aan dat ze identiek waren aan een Noord-Amerikaanse soort. Het betreft hier de soort Euglesa compressa, voor de wetenschap beschreven door Prime in 1852. Voor de Nederlandse faunalijst betreft het een nieuwe soort.

Literatuur
Een artikel over het voorkomen in ons land van deze oorspronkelijk niet-inheemse erwtenmossel, werd recent gepubliceerd in het tijdschrift Basteria. Daarnaast verscheen op Nature Today een natuurbericht.

Literatuur

Mouthon, J., M. Forcellini & T. van Haaren, 2018. Euglesa compressa (Bivalvia, Sphaeriidae), native of Noth America, a 'hidden' species introduced in Western Europe before 1940. Basteria 82 (1-3): 50-54.

Van Haaren, T., 2015. Pisidium casertanum forma plicatum, een afwijkende erwtenmossel. Zoekbeeld 5(2): 15-17.

Van Haaren, T., 2018. To be or not to be a Pisidium. Macrofaunanieuwsmail 140: 15.

Van Haaren, T. & R.H. de Bruyne, 2018. Klein schelpdiertje ontmaskerd: nieuwe erwtenmossel. Nature Today-natuurbericht. 26 sept. 2018.