Waterzakmosdiertje

Soorten

Waterzakmosdiertje

Pectinatella magnifica

(Leidy, 1851)

Zoekbeeld

Mosdiertjes, Kolonievormend. Zoetwatersoort. P. magnifica behoort tot de klasse Phylactolaemata. In plaats van verkalkte kolonies te vormen, zoals veel mariene soorten, bestaan de kolonies uit een zachte, gelatineuze en doorschijnende massa met vele stervormige rozetten van zoïden. Aangezien deze vaak samengroeien, kunnen extreem grote opgezwollen ballon-, rugbybal- of zakvormige structuren ontstaan van meer dan 30 centimeter (2 meter is gemeld!) in doorsnede. Geelachtig of meer wit door de tentakelkransen, boven water bruin. Aan te treffen in meren, rivieren, vijvers en allerlei andere wateren, aanvankelijk vastgehecht aan allerlei substraten. Grote klompvormige massa's gaan drijven.

Kenmerken

Afmetingen: Kolonies tot ca 30 cm, aaneengegroeide drijvende, zakvormige massa's tot wel 2 m (!)
Kleur: Geelachtig of meer wit door de tentakelkransen, boven water bruinig.
Vorm: de kolonies bestaan uit een zachte, gelatineuze en doorschijnende massa met vele stervormige rozetten van zoïden. Aangezien kolonies vaak samengroeien, kunnen extreem grote opgezwollen ballon-, rugbybal- of zakvormige structuren ontstaan.
N.B.: De kolonies verspreiden een lichte visgeur.

Habitat en ecologie

De kolonies worden aangetroffen in meren, rivieren, vijvers en allerlei andere wateren, aanvankelijk meestal vastgehecht aan allerlei substraten, zoals rotsen, hout, zoetwaterplanten, sponzen, grote zoetwatermossels (Najaden/Unionidae) en andere byozoa. Grote klompvormige massa's gaan drijven. Meerdere samengeklonterde zakken kunnen zeer groot worden en onaards aandoen. (In Amerika worden zulke waterzakken ook wel 'The Blob' of 'the Magnificent Blob' genoemd, naar een Horrofilm uit 1958, waarin via een meteoriet een buitenaards monster op aarde terechtkwam die qua vorm niet meer was dan een gelei-achtige, allesverslindende massa die alsmaar groter werd).

Areaal en verspreiding

Exoot. De soort is inheems in Noord-Amerika en geïntroduceerd in de westelijke delen van de VS. In Europa is de soort ten minste geïntroduceerd rond 1883 en onder ander bekend uit Frankrijk, Duitsland, Nederland, Luxemburg, Oostenrijk en de Tjechische republiek. De soort is inmiddels ook bekend uit Azië: Japan and Korea (Seo 1998).
In 2004 zijn voor het eerst statoblasen van P. magnifica gevonden in de Hunze River in de rivier de Hunze (of Oostermoersevaart) die loopt door de provincies Drente en Groningen en uitloopt in het Zuidlaardermeer (Van der Waaij, 2005). Hierna volgden meldingen uit andere provincies. Gelderland (uit Arnhem); Overijssel (Zwartsluis); Noord Brabant (Tilburg); Limburg (Roermond). Hoewel de soort nog maar op enkele lokaties aangetroffen is, loopt de verspreiding al over 6 verschillende provincees, hetgeen een wijde distributie doet veronderstellen. De soort wordt verspreid met schepen, ballastwater, vis, binnewatervisserij en -materiaal, hengelsportmateriaal en vermoedelijk ook via waterplanten en aquariumplanten en -materiaal (Nehring, 2002, 2006).

Seizoenspatronen

In de winter sterven de kolonies af, maar de statoblasten blijven in rust en zijn resistent tegen uitdroging en vorst. Dit vergroot het verspreidingspotentieel (Fofonoff et al,. 2003).

Nadere informatie

Andere Nederlandse namen: Schitterend mosdiertje, Blob-mosdiertje. Cristatella magnifica (Leidy 1851) is een synoniem.

[Extra bij exoten: gegevens over invasiviteit en impact; situatie 2014]

Status in Nederland
Een reeds gevestigde, nog locaal voorkomende, in potentie invasieve soort. Leeft inmiddels autochtoon in Drente, Gelderland, Groningen, Limburg, Noord-Brabant en Overijssel.

Oorsprong en introductie
Gebied van oorsprong: Noord-Amerika.
Leefwijze: Meren, kustgebieden, rivierengebied, vijvers en allerlei andere wateren, aanvankelijk meestal vastgehecht aan allerlei substraten, zoals rotsen, hout, zoetwaterplanten, sponzen en dergelijke.
Introductie en -wijze: Hoewel de soort nog maar op enkele lokaties is aangetroffen, is het Waterzakmosdiertje inmiddels al verspreid over 6 verschillende provincies, hetgeen een wijde distributie doet veronderstellen. P. magnifica is mogelijk aangevoerd via auariumplanten of via vervoer aan schepen, visserij of -materiaal. Vervoer in ballastwater van schepen is eveneens zeker niet uitgesloten.

Impact
Belangrijkste factoren: Onbekend. Mogelijk voedsel- en ruimteconcurrentie.
Ecologische impact: Indien grote zoetwaterorganismen als Pectinatella magnifica op andere organismen of planten groeien, kunnen deze verstikt worden en afsterven. Enige mate van concurrentie voor voedsel en ruimte behoort hoe dan ook tot de mogelijkheden, al is dit nog niet uit europa gemeld. Uit Nederland zijn er nog geen gegevens bekend over enige ecologische impact. De soort wordt gegeten door vissen, rivierkreeften en sommige insecten, zoals bepaalde schietmotten.
Eventuele economische impact: Grote kluiten (blobs) van deze bryozoa kunnen visnetten verstoppen en mogelijk ook een probleem vormen voor electriciteitscentrales, fabrieken en dergelijke (Ricciardi and Reiswig, 1994). Uit de Europese landen waarbinnen de soort is geïntroduceerd, zijn geen gegevens bekend over een eventuele economische impact (Fofonoff, et al., 2014).

Mate van invasiviteit
De grote invasiviteit is af te leiden uit de wijde verspreidng buiten het oorspronkelijke verspreidingsgebied (koud water tot gematigd warm water), het grote aanpassingsvermogen aan diverse habitats (zoetwatergetijdengebied, moerassen, meren, kanalen, vijvers), de voorplanting en overlevingsstrategie (de zoïden zijn hermafrodiet, de kolonies produceren echter ook asexuele vermeerderingseenheden (statoblasten omgeven door een chitineus membraan of schil). De kolonies sterven in de winter af, maar de statoblasten blijven in rust en zijn resistent tegen uitdroging en vorst. Dit vergroot het verspreidingspotentieel (Fofonoff et al,. 2003). De soort wordt verspreid met schepen, ballastwater, vis, via de binnenwatervisserij en het materiaal daarvan, via hengelsportmateriaal en vermoedelijk ook via waterplanten en aquariumplanten en -materiaal (Nehring, 2002, 2006).

Verspreiding en -snelheid
In 2004 werden voor het eerst statoblasen van P. magnifica gevonden in de rivier de Hunze (of Oostermoersevaart) die loopt door de provincies Drente en Groningen en uitloopt in het Zuidlaardermeer. Hierna volgden meldingen uit andere provincies. Gelderland (uit Arnhem); Overijssel (Zwartsluis); Noord Brabant (Tilburg); Limburg (Roermond). Het feit dat de verspreiding al over 6 verschillende provincies, uitgestrekt is, doet een wijde distributie veronderstellen.

Literatuur

Fofonoff, P.W., G.M. Ruiz, B. Steves & J.T. Carlton, 2003. National Exotic Marine and Estuarine Species Information System. at http://invasions.si.edu/nemesis/. (acc.: 27-Jun -2014).

Nehring, S., 2002. Biological invasions into German waters: An evaluation of the importance of different human-mediated vectors for nonindigenous macrobenthic species, Kluwer Academic Publishers, Dordrecht, Boston, London. Pp. 373-383.

Nehring, S., 2006. Four arguments why so many alien species settle into estuaries, with special reference to the German river Elbe. Helgol. Mar. Res. 60(2): 127-134.

Ricciardi, A. & H.M. Reiswig, 1994. Taxonomy, distribution, and ecology of the freshwater bryozoans (Ectoprocta) of eastern Canada, Canadian Journal of Zoology 72: 339-359.

Seo, J.E. , 1998. Taxonomy of the marine bryozoans from Namheado Island and its adjacent waters, Korea., Korean Journ. of Syst. Zoology 14: 415-424.

Waaij, M. van der, 2005. http://www.bryozoans.nl/ (geraadpleegd mei 2014)