Het heeft 58 jaar geduurd, maar enkele weken geleden was het dan zo ver. Bij Stichting Anemoon is recent de tweede waarneming ooit van de Gekielde schorrenslak in Nederlandse kustwateren gemeld. Het is een minuscuul klein slakje dat onder andere te herkennen is aan twee richels op de kop waarin de ogen zitten. De eerste waarneming is van 1956 bij Den Helder. De recente tweede waarneming van een drie millimeter klein exemplaar is aangetroffen op een schor in de centrale noordelijke Oosterschelde.

De uiterst zeldzame Gekielde schorrenslak heeft een zeer eenvoudige externe anatomie. Het is een slank slakje met een gladde rug. Zijn lichaamskleur is donkerbruin tot zwart met minder pigment, dus lichter gekleurd, op de kop en de staart. Hij is vooral te herkennen aan twee lage richels aan weerszijden van de kop. Deze richels bevatten meestal nauwelijks pigment en de ogen zijn erop als kleine zwarte ronde vlekjes te zien. Er zijn geen externe kieuwen en daarom behoort deze soort tot de groep Sacoglossa, de kieuwloze zeenaaktslakken. De Nederlandse naam, Gekielde schorrenslak, is afgeleid van zijn richels op de kop en zijn leefomgeving. De wetenschappelijke naam is Limapontia capitata (O.F. Müller, 1774). Het is een vegetariër die zich uitsluitend voedt met draadachtige groene algen. Zijn beperkte afmeting, camouflage en verdekt voorkomen in algen zijn waarschijnlijk de enige bescherming voor dit zeenaaktslakje tegen predatoren.


Gekielde schorrenslak, Oosterschelde, 2014 (foto: Peter H van Bragt)

De Gekielde schorrenslak is voor de Nederlandse kust een zeer zeldzame kieuwloze zeenaaktslaksoort. De voorheen enige Nederlandse waarneming ooit stamt uit 1956 bij Den Helder. Elders op de Westelijke Europese kust wordt de soort zeer sporadisch aangetroffen in getijdenpoeltjes op rotskusten. Het slakje houdt er niet van om permanent ondergedompeld te blijven en leeft dus op de grens van de hoogwaterlijn.


Aan weerszijden van de kop zit een richel met de ogen (foto: Peter H van Bragt)

De maximale afmeting is acht millimeter. Meestal zijn ze echter veel kleiner en het recent aangetroffen exemplaar is slechts drie millimeter groot. Het is mogelijk dat door de kleine afmeting het slakje bij monitoringsonderzoek over het hoofd wordt gezien. We kunnen zeker niet uitsluiten dat, hoewel dit pas de tweede waarneming van Nederland is, er al meer exemplaren op onze kust hebben geleefd of nu voorkomen. Echter, omdat het schorren- en kweldersareaal overal in West-Europa afneemt wordt deze soort als sterk bedreigd beschouwd. Historische waarnemingen van deze soort komen uit onder andere IJsland, de Baltische en de Witte Zee tot in de Middellandse Zee, de Zwarte zee en de Noord-Afrikaanse kust. Mogelijk komt de soort ook voor op de Oost-Amerikaanse kust.


De kop is minder gepigmenteerd dan de rest van het lichaam (foto: Peter H van Bragt)

De voorplanting van de Gekielde schorrenslak is heel bijzonder. Het zijn hermafrodiete diertjes, dus produceren ze zowel zaad- als eicellen. De bevruchting vindt plaats door een naaldvormige penis die door de huid van het partnerdier prikt en de zaadcellen zo onderhuids injecteert. De bevruchte eitjes worden in kleine gelatineuze worstjes afgezet. Deze eikapsels, met ongeveer 800 eitjes, zijn nog nooit op de Nederlandse kust aangetroffen.


De schorrenslak, 2014 (foto: Marianne Ligthart)

Op de Nederlandse schorren komt ook de Schorrenslak, Limapontia depressa (Alder & Hancock, 1862), voor. Deze soort heeft ongeveer dezelfde afmetingen, geen richels op zijn kop, is wat breder en vaak ook lichter van kleur. De derde en laatste Europese Limapontia soort, L. senestra (De Quatrefages, 1844), is nog nooit op de Nederlandse kust aangetroffen.

Tekst: Peter H van Bragt, Stichting Anemoon
Foto's: Peter H. van Bragt en Marianne Ligthart
Met dank aan Brendan Oonk en Luna van der Loos voor het doorsturen van deze waarneming.